Guido Verschueren: ‘Wie in de Wetstraat ligt wakker van humanitaire crisis in de gevangenis?’

De overbevolking in de Belgische gevangenissen is een reeds decennialang aanslepend probleem dat de afgelopen jaren dramatische proporties heeft aangenomen. De oorzaak hiervan is een steeds strenger strafbeleid. Er worden steeds zwaardere straffen uitgesproken, en ook korte straffen moeten effectief worden uitgezeten in de gevangenis. Vanaf maart 2024 wordt geprobeerd via noodmaatregelen het tij te keren.

Sinds augustus 2025 is er een noodwet in voege om het probleem van de overbevolking aan te pakken. Strafrechters worden in deze wet aangespoord om gevangenisstraffen enkel als laatste redmiddel op te leggen. Deze noodwet vereenvoudigt en versnelt voor veroordeelden tot straffen van 3 jaar de procedure om bij één derde vrij te gaan en om 6 maanden ervoor een enkelband te krijgen.

Veroordeelden die hun straf helemaal uitzitten, kunnen 6 maanden voor het strafeinde vrij gaan. Dit alles zonder succes, want de bevolkingscijfers zijn nog steeds niet gedaald, maar zelfs nog gestegen. 13.500 gedetineerden, waarvan meer dan 550 grondslapers, creëren 22 procent overbevolking. In gevangenissen met voorhechtenis kan de overbevolking vandaag oplopen tot 80 procent en meer.

Gevolg: er vinden elke dag grotere en kleinere drama’s plaats, maar blijkbaar nog niet groot genoeg. Gelukkig zijn er nog geen doden gevallen. Mocht deze situatie zich voordoen met dieren, dan stonden Gaia en andere dierenrechtenactivisten en zeker ook de minister van Dierenwelzijn op hun achterste poten. Terecht! Maar ja, nu gaat het maar om gedetineerden. Blijkbaar een aparte categorie wezens voor wie andere, of beter geen, regels inzake humaniteit meer gelden.

Lage lat

De immer strijdvaardige minister van Justitie wil nu alles op alles zetten om de grondslapers weg te werken. Lovenswaardig, maar toch intriest dat de lat zo laag moet worden gelegd. Zij blijft vooral herhalen alles in het werk te stellen om meer duurzame hervormingen door te voeren.

Naast uitbreiding van celcapaciteit (in het recente begrotingsakkoord is sprake van een investeringsfonds van 600 miljoen euro om extra capaciteit te voorzien) focust zij op het overbrengen van gedetineerden zonder verblijfsrecht naar buitenlandse oorden en op het onderbrengen van geïnterneerden in een therapeutische omgeving. Ongetwijfeld interessante ambities, maar deze initiatieven zullen op korte termijn de gevangenisbevolking niet substantieel doen dalen. Het zijn immers structurele oplossingen die sowieso tijd vergen. Heel veel tijd! Maar het geduld is op!

Waar we vandaag nood aan hebben zijn hyperurgente maatregelen die nu in de gevangenissen ademruimte kunnen creëren om personeel en gedetineerden tot rust te laten komen na zovele crisisjaren. Personeel en gedetineerden snakken naar een normale toestand. Tot nu toe blijft alles beperkt tot noodmaatregelen die zelfs tijdelijk de druk op de ketel niet kunnen verlichten. Er is meer nodig.

Enkelband

Vraag is: wie in de Wetstraat ligt wakker van deze humanitaire crisis, die niet alleen de verantwoordelijkheid van de minister is maar van de hele regering? Weten onze toppolitici wel wat er werkelijk aan de hand is? Wie is bereid crisismaatregelen te nemen waarvan geweten is dat zij alleszins bij een deel van de publieke opinie en de oppositie negatief onthaald zullen worden? Wie zich het lot van gedetineerden aantrekt, wint hierdoor geen kiezers. Dus laat men gemakkelijk begaan. België is een land dat de mensenrechten hoog in het vaandel draagt, althans met woorden. Als het er echt op aan komt, dan geeft men vaak niet thuis.

Welke maatregelen zou men kunnen nemen om vandaag verandering te brengen? Waarom niet korte straffen van drie jaar weer via enkelband uitvoeren? Het uitvoeren van korte straffen is de boosdoener die de chronische overbevolking heeft doen ontaarden in een humanitaire crisis.

Door deze beslissing tijdelijk terug te draaien kan de gevangenisbevolking met minstens 1.700 gedetineerden verminderen en komt er ademruimte. Hiervoor is uiteraard politieke moed nodig: durven ingaan tegen de stroom omdat gedetineerden ook mensen zijn.

Bron: De Morgen