Tim Brys, Jan Rosier, Stijn Dieusaert en Nick Van Langendonck: ‘Democratisch bestuurde ondernemingen zijn het best bestand tegen de AI-tsunami die op ons afkomt’

“De helft van alle junior bediendejobs kan in de komende 1 tot 5 jaar weggevaagd worden.” Aldus Dario Amodei, ceo van Anthropic, een van de bedrijven in de voorlinie van de AI-ontwikkeling. Hij hoopt de wereld wakker te schudden voor de dreigende jobocalyps. Of hij probeert de kracht van zijn AI op te kloppen. Vermoedelijk beide.

Andere ceo’s, zoals Jensen Huang van chipgigant Nvidia, zien het anders: AI zal juist enorm veel jobs creëren. Huang daagt iedereen uit om met AI te leren werken, want “je zal je job niet aan AI verliezen, maar aan iemand die met AI werkt.” En bij Amazon-ceo Andy Jassy is het vlees noch vis: hij raadt zijn werknemers aan om “nieuwsgierig te zijn naar AI” én stelt dat zijn personeelsbestand de komende jaren zal krimpen vanwege AI.

Studies suggereren alleszins dat in de VS steeds minder afstudeerders in dienst genomen worden, deels door AI; bij grote techbedrijven loopt dat op tot 25 procent minder aanwervingen. IT is paradoxaal genoeg een van de meest getroffen sectoren. Google beweert dat 25 procent van zijn programmeercode al door AI wordt geschreven, bij Microsoft is dat 30 procent.

De exacte omvang van het jobverlies daargelaten, we moeten er rekening mee houden dat nieuwe innovaties de arbeidsmarkt op ongeziene wijze kunnen ontwrichten. Waar die ontwrichting nu al plaatsvindt, lijkt ze grotendeels gedreven door de belangen van kapitaalkrachtige aandeelhouders. Werknemers moeten mee, of vallen uit de boot. Volgens een bevraging bestaat er dan ook in twee derde van de bedrijven in de VS een conflict tussen werknemers en directie over de AI-strategie.

Katholieke sociale leer

Waarom weegt het belang van kapitaalverstrekkers vaak zwaarder dan dat van arbeidsverstrekkers? Zonder werknemers kunnen bedrijven (vooralsnog) niet bestaan. En ‘werk’ is niet alleen een middel tot winst, met de werknemer als radar in de geldmachine van de aandeelhouder. De katholieke sociale leer stelt dat werk een doel op zich is: het is essentieel voor de zelfverwezenlijking van de werknemer.

Sinds de eerste industriële revolutie pogen vakbonden een betere machtsverhouding te scheppen tussen aandeelhouder en werknemer. Ze verwezenlijkten veel goeds: verbeterde werkomstandigheden en minder ongelijkheid in de samenleving. Alleen vervallen ze soms in chantagepraktijken: ofwel uit onmacht, omdat de inspraak van werknemers in bedrijven te beperkt blijft, ofwel uit machtslust, wanneer ze als zichzelf in stand houdende machtsbastions de belangen van de werknemer uit het oog verliezen.

De huidige, AI-gedreven, vierde industriële revolutie werpt de vraag op: hoe kan dit beter? Wat als we niet vakbonden meer macht gaven, maar werknemers naast kapitaalinvesteerders aan het stuur plaatsten? Met andere woorden: wat als we ondernemingen democratiseerden?

Vóór de Verlichting moest de vorst aan geen mens verantwoording afleggen, want hij bestuurde op basis van goddelijk gezag. Het volk was niet waardig om zichzelf te regeren. Toen de opkomst van de democratie het zelfbestuur van het volk instelde, schiep dat inderdaad geen utopieën. Toch werden democratische samenlevingen gemiddeld rijker, minder corrupt en minder oorlogszuchtig.

Er wordt soms gesteld dat werknemers ongeschikt zijn om deel te hebben aan het bestuur van een onderneming, omdat ze de economische realiteit onvoldoende kennen. Maar topmanagers zijn ook geen goddelijke gezanten: ook hun kennis is beperkt en gekleurd door persoonlijke ervaringen. Zou democratisering – de werknemer laten meebeslissen – bedrijven niet, net als bij politieke democratisering, rijker én sociaal relevanter kunnen maken?

Tweekamersysteem

Er zijn tientallen succesvolle internationale voorbeelden van democratisch bestuurde ondernemingen. In België zijn er Teal Partners, een IT-bedrijf in Antwerpen zonder managers, en Daddy Kate, een printbedrijf uit Sint-Pieters-Leeuw. Beide laten werknemers delen in de winst en laten hen meebeslissen over investeringen, projecten en aanwervingen.

Het betrekken van werknemers bij het bestuur van ondernemingen kan ervoor zorgen dat die hun maatschappelijke verantwoordelijkheid ernstiger nemen. Want werknemers willen geen ‘flexibele’ jobs, maar vragen in de eerste plaats respect voor de waardigheid van hun gezin, hun gemeenschappen en hun natuurlijke omgeving.

Julie Battilana van de Harvard Business School en Isabelle Ferreras van UCL stellen dat als werknemers uitgesloten blijven van de besluitvorming, de kortetermijnbelangen van kapitaalinvesteerders zullen blijven primeren. Zelf stelt Ferreras een democratisch tweekamersysteem voor: een kamer voor de gewoonlijke bestuursraad die de eigenaars vertegenwoordigt en een kamer voor vertegenwoordigers van de werknemers, waarbij beide kamers evenveel bestuursmacht krijgen.

Democratisering lijkt de volgende, belangrijke stap in de voortgang die we al boekten sinds de eerste industriële revolutie. Hoe die democratisering er exact moet uitzien, is niet meteen duidelijk; er zal geëxperimenteerd moeten worden. Maar als werknemers ‘het belangrijkste kapitaal’ van een onderneming zijn, lijkt het essentieel dat zij mee strategische beslissingen mogen nemen. Nu AI de werkvloer ingrijpend dreigt te veranderen, wordt de kwestie des te prangender. Want alleen samen zullen werknemers en aandeelhouders die tsunami in goede kanalen kunnen leiden.

Bron: De Standaard

https://www.standaard.be/opinies/democratisch-bestuurde-ondernemingen-zijn-het-best-bestand-tegen-de-ai-tsunami-die-op-ons-afkomt/82573322.html