Tim Brys: ‘Waarheid en verzoening voor Israëli’s en Palestijnen’

Wat is waar? Wat is rechtvaardig? Het zijn vragen die al veel inkt hebben doen vloeien. En bloed. In Israël en Palestina voedt diepgaande onenigheid over waarheid en onrecht al decennialang een tragische, gruwelijke strijd.

Wiens land is het? Beloofde God het voor eeuwig aan de Joden? Kochten Joden het land rechtmatig op? Of verdreven ze de Palestijnen met geweld van hun land? Is Israël een apartheidsstaat die de Palestijnen onderdrukt? Of is het een democratisch lichtpunt te midden van antisemitische Arabieren? Maakten de gebeurtenissen van 7 oktober 2023 deel uit van een rechtmatige verzetsstrijd? Of was het een genocidale poging om de Joden uit te roeien? Is de aanslepende oorlog in Gaza een rechtmatige uiting van zelfverdediging? Of een genocidale poging om de Palestijnen uit te roeien?

Gezien de schaal van het bloedvergieten kon ook onze regering niet anders dan zich ook die vragen stellen. Er is beslist onze steun uit te spreken voor een onderzoek van het associatieverdrag tussen de EU en Israël, voor Europese sancties tegen enkele Hamasleden en Israëlische kolonisten, en voor erkenning van Palestina. Het is klein bier vergeleken met het voorstel van Stefan Hertmans om op de korte termijn de druk op te voeren om het geweld te stoppen (DS 21 mei).

Ik stel voor dat de regering ook op de langere termijn nadenkt. Want hopelijk zijn we het er allemaal over eens dat het einddoel niet een wapenstilstand is, maar verzoening tussen Israëli’s en Palestijnen.

Eigen absolute gelijk

Tijdens de Joegoslavische oorlogen schreef de Kroatische theoloog Mirsolav Volf het boek Exclusion and embrace. Hij stelt daarin dat verzoening en blijvende vrede onmogelijk zijn als vijandige partijen het gevoel blijven hebben dat de waarheid geschonden wordt en hen onrecht is aangedaan. Alleen wakkert het streven naar waarheid en rechtvaardigheid paradoxaal genoeg conflict aan, voegt Volf eraan toe. Elke partij gelooft in het eigen absolute gelijk en rechtvaardigt zo het volgende rondje geweld. Ook in Israël en Palestina.

Terwijl Volf druk schreef in de Balkan, werden in Zuid-Afrika blanken en zwarten onder internationale druk naar de onderhandelingstafel gedwongen. Het lukte hun om de apartheidsstaat te ontmantelen en democratische verkiezingen te organiseren. Ziedaar het nut van internationale druk.

Dat gezegd zijnde wil ik onze regering op het vervolg in Zuid-Afrika wijzen. Na de onderhandelde vrede opperden sommigen dat iedereen die geweld had gepleegd, gestraft moest worden. Dat bleek onmogelijk, om praktische redenen. Het alternatieve voorstel om alle daders amnestie te geven, zou dan weer het rechtvaardigheidsgevoel van veel mensen schenden, en zodoende, volgens Volf, verzoening onmogelijk maken.

Een creatieve derde weg drong zich op. Aartsbisschop Desmond Tutu kreeg van de nieuwe president Nelson Mandela het mandaat om een waarheids- en verzoeningscommissie op te richten. Met die commissie reisde Tutu het land rond om duizenden Zuid-Afrikanen in dorpsvergaderingen aan het woord te laten: slachtoffers – blank en zwart – konden publiekelijk getuigen over het leed dat hun was aangedaan en kregen vergoedingen toegewezen. Daders – eveneens blank en zwart – kregen de kans om hun daden publiekelijk te bekennen en maakten zo kans op amnestie. Sommige daders werden alsnog vervolgd. Zo slaagde Tutu erin om waarheid en rechtvaardigheid na te streven op een manier die verzoening bewerkte in plaats van verder conflict te genereren.

Nobelprijs

Hoewel Zuid-Afrikanen vandaag verre van finaal verzoend zijn met elkaar en de commissie controverse uitlokte vanwege de amnestie voor misdadigers, zette Tutu een grote stap naar vrede, waarvoor hij beloond werd met een Nobelprijs. Hij inspireerde twee Libanese theologen en mezelf tot het initiatief Truth and Reconciliation for Lebanon, waarin we Libanezen helpen zich met elkaar te verzoenen door hun ervaringen in de Libanese burgeroorlog te bespreken. In Israël en Palestina zijn er ook burgerinitiatieven die inspiratie halen in Zuid-Afrika. Zo neemt Musalaha – Arabisch voor verzoening – al decennialang Israëli’s en Palestijnen mee naar de Jordaanse woestijn om er hun visies op de gemeenschappelijk geschiedenis te bespreken. Maar de impact van zulke lokale initiatieven is beperkt. Die principes moeten op grote schaal toegepast worden.

Leiders aan Israëlische en Palestijnse kant worden al strafrechtelijk vervolgd, want het enorme leed mag niet gerelativeerd worden tot ‘jouw waarheid’ en ‘mijn waarheid’. Maar het is onmogelijk om elke soldaat, verzetsstrijder, terrorist, kolonist, racist en antisemiet te vervolgen die met het conflict te maken heeft. Voor het gros van de bevolking zal een waarheids- en verzoeningsproces nodig zijn om een blijvende vrede te bewerkstelligen.

Wil onze regering visionair zijn? Dan moet ze er bij de internationale gemeenschap op aandringen dat we alles op alles moeten zetten voor de uiteindelijke verzoening tussen Israëli’s en Palestijnen. Dat houdt in: druk opvoeren, leiders vervolgen voor misdaden tegen de mensheid, en waarheids- en verzoeningsprocessen voorbereiden. Het kon in Zuid-Afrika, het kon in Noord-Ierland, het kan ook in het Heilige Land.

Bron: De Standaard