Jurian Van Parys: ‘Militaire samenwerking en afschrikking zijn nodig, maar niet voldoende om veiligheid te brengen in Europa’
Durven we nog dromen van vrede? Macron en Poetin belden voor het eerst in bijna drie jaar. Is diplomatie naïef? In deze opinie ijvert Jurian Van Parys van de christelijke denktank Logia voor dialoog en diplomatie. ‘Als je vrede wilt, bereid dan de vrede voor.’
Defensie zal niet volstaan om onze veiligheid te verzekeren als dit niet gepaard gaat met maximale investeringen in diplomatieke en politieke inspanningen voor eenheid in Europa. De oorlog in Oekraïne gaat over iets. Oekraïne is het tweede grootste land van Europa. Dit is een strijd om territorium, en wel om een gebied dat veel groter is dan dat van EU-zwaargewichten en stichtende lidstaten Frankrijk en Duitsland. Dit is van een, voor veel Europese burgers én politieke leiders, ongekende geopolitieke grootteorde.
De veiligheid van dit enorme land, Oekraïne, werd niet geregeld bij zijn onafhankelijkheid in 1991. “Oekraïne vertrouwde voor de beveiliging en bescherming van zijn territoriale integriteit op de Verenigde Staten van Amerika, het Verenigd Koninkrijk en Rusland”, aldus Angela Merkel, ogenschijnlijk droog, in haar recente biografie. Het Vriendschapsverdrag uit 1997 tussen Rusland en Oekraïne hield een nieuwe erkenning van de territoriale integriteit van de jonge staat in.
Wat doet de Europese Unie in een veranderde wereld van Russische agressie, onzekere Amerikaanse militaire steun en Brexit? De Europese leiders willen zwaar investeren in militaire samenwerking en afschrikking. Dat is nodig maar onvoldoende om veiligheid te brengen in Europa. Ik zie meer heil in een ander en logisch alternatief voor de nieuwe situatie en de toekomst: dialoog en diplomatie met Rusland. Niet om brutale agressie te belonen, maar om meer oorlogsgruwel te voorkomen.
Het goede nieuws is dat grootmachten Amerika en Rusland, en tientallen Europese landen, met inbegrip van Oekraïne en pakweg Vaticaanstad, heden en samen lid zijn van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa. Bij het brede publiek vrij onbekend, is de OVSE een slapende reus met 57 deelnemende staten. Als het niet bestond, vredestichters zouden het moeten uitvinden. Een halve eeuw geleden, in de Slotakte van Helsinki van 1975, bevestigden de deelnemende landen “hun doel om bij te dragen aan betere relaties met elkaar en de voorwaarden te garanderen opdat hun volken kunnen leven in echte en blijvende vrede, vrij van elke bedreiging van of aanslag tegen hun veiligheid”.
Met haar geografische reikwijdte van Vancouver tot Vladivostok is de OVSE de grootste regionale veiligheidsorganisatie ter wereld. De OVSE heeft expertise in crisisbeheer, de bevordering van detente, het overbruggen van de politieke en ideologische verschillen tussen machtsblokken Moskou en Washington en wederopbouw na een conflict.
Mogelijk is de relevantie van de OVSE door de jaren heen afgenomen door de uitbreiding van de NAVO en de EU, en de deels overlappende agenda’s van deze organisaties. Toen Oekraïne in 1991 onafhankelijk werd, telde de EU 12 en de NAVO 16 lidstaten. Sindsdien verveelvoudigde het aantal EU- en NAVO-lidstaten tot respectievelijk 27 en 32, met een forse uitbreiding naar het Oosten.
Al meer dan twintig jaar luidt de vraag of Oekraïne lid kan of mag worden van de NAVO. Al meer dan tien jaar luidt de vraag of Oekraïne lid kan of mag worden van de EU. De fundamentele kwestie, die al decennia niet lijkt te durven worden aangekaart, is onze toekomstige relatie met Rusland. Uit welbegrepen en allicht gedeeld eigenbelang is het zaak om onze buren, zoals Oekraïne en Rusland, ernstig te nemen.
“Maak Rusland lid van de NAVO”, fluisterde een emeritus hoogleraar me onlangs toe, “dat is ooit geprobeerd”. Rusland wilde ooit zélf bij de NAVO. Volgens een historicus aan de Universiteit van Amsterdam was het doel van de Russische toetreding op dat moment het oprichten van een pan-Europese veiligheidsconstructie. De vraag, of je wilt of niet, is, hoe je de hunker van Oekraïne, tweede grootste land van Europa, naar vrijheid en veiligheid, ook maar enigszins onderbouwd en met perspectief kan beantwoorden, als je geen strategie hebt ten aanzien van of regeling treft met Rusland.
Je hoort weleens dat Rusland eerst militair verslagen moet worden vooraleer een toekomstige relatie overwogen kan worden. De Russische beer verslaan lijkt mij niet eenvoudig. Neem er even de wereldkaart en de geschiedenis bij. De vrede voorbereiden is de verdomde én verdragsrechtelijke plicht van de EU. De preambule van het EU-verdrag herinnert aan “het historische belang van de beëindiging van de deling van het Europese continent en de noodzaak solide grondslagen voor de opbouw van het toekomstige Europa te leggen”. De Unie legt zichzelf het doel op de vrede te bevorderen. Het is niet zwak om te kiezen voor dialoog en diplomatie.
“Bemin uw vijand”, weten alle christelijke zusters en broeders in Rusland, Oekraïne, Amerika, Europa en elders. Hoe verhouden wij, christenen en anderen, ons tot geweld? Zijn geweldloos verzet en diplomatie naïef? Durven we nog dromen van vrede? Diplomatie en het organiseren van veiligheid en samenwerking in Europa is bij uitstek waardevol in het geval van verschillen of conflicten tussen landen en volken.
De OVSE biedt een uniek forum voor dialoog en gezamenlijke actie tussen Oosten, Westen en neutrale landen. Het hoofdkantoor van de OVSE is gevestigd in Wenen, hoofdstad van Oostenrijk. Het neutrale Oostenrijk is geen lid van de NAVO omwille van een historisch compromis uit 1955 tussen de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.
Zeventig jaar later is het tijd voor een nieuw, historisch compromis, één over vrede en veiligheid.
Bron: Knack