Steven Van Hecke: ‘Mijn nominatie voor een Europese canon: de pan-Europese picknick’

Vandaag is Angela Merkel te gast bij Viktor Orbán. Dat is opmerkelijk want het is al van 2014 geleden dat de Duitse bondskanselier op bezoek ging bij de Hongaarse premier. Dikke politieke vrienden zijn ze immers niet, to say the least. Hoewel ze nog steeds tot dezelfde politieke familie behoren, zijn Merkel en Orbán op de Europese politieke scène uitgegroeid tot elkaars tegenpolen, met dank aan de migratiecrisis.

Wat brengt hen dan plots opnieuw bijeen? Niets minder dan de herdenking van het einde van de tweedeling in Europa. Exact 30 jaar geleden vond de zogenaamde pan-Europese picknick plaats. Nabij het Hongaarse stadje Sopron, vlakbij Oostenrijk, ging met goedkeuring van de toenmalige communistische machthebbers gedurende drie uur de grens tussen het verdeelde Oost- en West-Europa open. Zo’n 600 DDR-toeristen maakten er handig gebruik van om richting de Bondsrepubliek te vluchten. Uitgerekend de Beierse politicus Otto von Habsburg, de laatste kroonprins van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie, had gewone burgers opgeroepen om aan de grensovergang deel te nemen aan deze vredesmanifestatie.

Hoewel de omwentelingen in het wonderjaar 1989 al volop aan de gang waren, kan de symbolische betekenis van die pan-Europese picknick moeilijk overschat worden. Voor het eerst sinds het begin van de Koude Oorlog werd een bres geslagen in het IJzeren Gordijn, als aanzet voor de val de Muur later dat jaar, de revoluties in Centraal- en Oost-Europa en finaal de hereniging van Duitsland.

Christelijke waarden

Alleszins voldoende reden voor Merkel om op de uitnodiging van Orbán in te gaan. Vandaag zijn ze zowat de twee tegengestelde gezichten, letterlijk en figuurlijk, van dat voormalige Oostblok en wat er de voorbije 30 jaar allemaal is veranderd in Europa. Zij, de Oost-Duitse protestantse domineesdochter die als kinderloze en gescheiden vrouw het icoon is geworden van de grootste en sterkste lidstaat van de Europese Unie (EU) en sinds brexit en Trump zelfs is uitgeroepen tot leader of the free world. Hij, de jonge vrijheidsstrijder die in Boedapest op de barricaden stond voor vrijheid en democratie en zich nu als autocraat opwerpt als behoeder van de christelijke waarden in Europa. Merkel en Orbán verzinnebeelden de twee zijden van het herenigde Europa. Of beter: de ambiguïteit. Wat 30 jaar geleden ondenkbaar was, is nu realiteit. Kijk naar het parcours van Merkel. Maar ook wat niemand nog voor mogelijk hield, is opnieuw werkelijkheid: democratic backsliding in het hart van Europa, met name in Polen en Hongarije, ondanks EU-lidmaatschap. Wat valt er dan feitelijk te vieren?

Het palmares in Europa sinds het einde van de Koude Oorlog is ongetwijfeld gemengd. Toch mogen we ons niet blindstaren op de ‘mislukkingen’ in Polen en Hongarije. Al was het maar dat de oppositie in beide landen zich opnieuw probeert te organiseren. Ook de democratische protestbewegingen in verschillende andere EU-lidstaten in Centraal- en Oost-Europa zijn een hoopvol signaal; net als enkele succesvolle presidentskandidaten die zich kanten tegen incompetente politici en de wijdverspreide corruptie.

Massale braindrain

Vergeten we bovendien de Baltische staten niet. Deze voormalige Sovjetrepublieken scoren op uiteenlopende parameters uitstekend en vormen een baken van politieke stabiliteit. De echte verliezers van de hereniging van Europa zijn trouwens de landen van de westelijke Balkan. Door uitbreidingsmoeheid in West-Europa krijgen ze alleen een vaag perspectief op EU-lidmaatschap, zonder duidelijke timing. Met alle gevolgen van dien: politici missen de sense of urgency om grondig te hervormen terwijl de jongeren de ellende ontvluchten. Deze massale braindrain ondergraaft op zijn beurt de kansen op politieke en economische ontwikkeling in de achtertuin van de EU.

Toch iets om over na te denken, hier in West-Europa, een beetje verveeld met onze eigen democratie en politieke verwezenlijkingen, nu we ons vanaf vandaag warm mogen lopen voor een lange reeks herdenkingen van opmerkelijke gebeurtenissen die het aanschijn van het huidige Europa hebben vorm gegeven. Mocht de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, op het lumineuze idee komen om 30 jaar hereniging van Europa in de verf te zetten met de lancering van een Europese canon, ik zou alleszins aandacht vragen voor vrijheid en democratie en de rol van individuele burgers in politieke omwentelingen en ik zou de blik hoopvol richting het Oosten wenden.

Kortom, die fameuze pan-Europese picknick verdient een nominatie.

Bron: De Morgen