Mark Van de Voorde: ‘Maak hoop van je angst’
Angst splijt de samenleving. We moeten in de plaats van angst te hebben, de moed opbrengen om ons niet te laten verdelen maar om samen alert te zijn.
We zijn bang geweest na de aanslagen van 22 maart. Terecht. Angst is een normale houding. Angst is gezond. Angst maakt ons alert en versnelt onze reactie op gevaar. Als we bang worden, beslist ons lichaam tot handelen zonder te wachten op een bevel van onze geest. Ons verstand is immers te traag. Angst schakelt uit lijfsbehoud de rede uit.
Maar omdat angst “redeloos” is, mag hij niet lang duren. Als plotse angst voor imminent gevaar evolueert tot blijvende angst voor latent gevaar, gaan we ons irrationeel gedragen. Daarom moet een samenleving alles in het werk stellen om na calamiteiten zo snel mogelijk de draad van het gewone leven weer op te nemen.
Hooligans in Brussel
Wie te lang blijft stilstaan bij zijn angst, gaat die cultiveren tot een levenshouding. Angst was immers in de oertijd dé levenshouding van de mens. Omringd door een wilde natuur, moest de mens voortdurend alert zijn voor gevaren en bedreigingen. Angst is dus een natuurlijke wetmatigheid uit de tijd dat de natuur overheerste en de cultuur nog ontwikkeld moest worden.
Cultuur is in zekere zin de overwinning van de angst. Cultuur schept orde in de wanorde door de gevaren van de natuur te kanaliseren. Een samenleving die naar aanleiding van terrorisme of oorlog te lang in de fase van de angst zit, laat de natuur weer meester worden op de cultuur.
“Bij langdurige angst kunnen wraak en wanorde de plaats innemen van wet en orde.”
Bij langdurige angst kunnen wraak en wanorde de plaats innemen van wet en orde. De hooligans die op Paaszondag keet schopten in Brussel en nazistische gebaren maakten op de plaats van rouw en hoop, hebben dat uitdrukkelijk aangetoond. Omdat bange mensen overal vijanden zien, splijt blijvende angst de natie en de samenleving. Het communautaire gekrakeel dat enkele dagen na de aanslagen begon, zijn er het bewijs van.
“Bange mensen zien overal vijanden.”
Wanorde en verdeeldheid
Wanorde creëren en verdeeldheid zaaien is precies wat de terroristen beogen. Vandaar dat IS niet alleen de aanslagen opeiste, maar vervolgens eerst een video verspreidde waarin een Antwerpse Syriëganger dreigt met meer terreur, en daarna in haar glossy een atoombom in het verschiet stelde.
De angst moet worden gevoed door ons wijs te maken dat IS ons voor altijd kan bedreigen. Helemaal onjuist is dat niet, maar we moeten het ook relativeren door te beseffen dat enerzijds IS aan de verliezende hand is en het hooguit nog een paar jaar uithoudt, en anderzijds het terroristische gevaar meer psychologisch is dan militair (in de strategische betekenis van het woord.)
“De grootste zonde is de gehoorzaamheid aan de zwaartekracht”, schreef de Franse filosofe Simone Weil. Angst is als zwaartekracht. Hij trekt de mens terug in de natuur. We moeten daarom zo snel mogelijk opstijgen naar de gravitatie van de cultuur waarin de wetmatigheden van wetten en mensenrechten gelden en niet deze van haat en wraak.
Apocalyptische gedachten
Eigenlijk heeft IS het gemakkelijk om ons bang te maken. Dat ze nu plots dreigt met een atoombom is niet toevallig. Dat roept het beeld op van de eindtijd. De onzekerheden van onze wanordelijke tijd – de klimaatcrisis, de identiteitscrisis, de vluchtelingencrisis, de financiële crisis, de waardencrisis – maken ons erg gevoelig voor apocalyptische gedachten.
Het beste wat we kunnen doen, is het woord Apocalyps opvatten in zijn oorspronkelijke (Griekse) betekenis: revelatie. Namelijk dat iets nieuws zich aandient. Dat dus waar wanhoop is, ook het “kleine meisje hoop” (Charles Péguy) verschijnt.
Daarom moeten we in plaats van angst te hebben die verdeelt, de moed opbrengen om ons niet te laten verdelen maar om samen alert te zijn. Niet alleen voor de gevaren die van elders komen, maar ook voor de kansen die van hier uitgaan voor een rechtvaardiger wereld, een sterker Europa en een socialere samenleving.
“Wie met zijn neus op het gevaar zit, denkt dat de wereld er nooit erger aan toe was.”
Het koord van Lenin
Wie met zijn neus op het gevaar zit, denkt dat de wereld er nooit erger aan toe was. Wie even afstand neemt, ziet dat onze wereld – ondanks wat nu gebeurt en nog kan gebeuren – veel minder gewelddadig is dan zeventig jaar geleden. Angst maakt blind.
Ons ziende houden is onder andere een taak van de media. Ze moeten bijgevolg het hele plaatje tonen en niet enkel focussen op de angst. De druk van de kijkcijfers om enkel de gruwel en haar gevolgen in beeld te brengen, is groot. Maar dat voedt de angst. Angst splijt de samenleving. Dan doen de media wat Lenin over de kapitalisten zou hebben gezegd: “De kapitalisten zullen zo stom zijn om ons het koord te verkopen waaraan we hen zullen opknopen.”