Steven Van Hecke: ‘De impact van brexit is gehuld in de nevelen van de pandemie’

Voor de Britse premier Boris Johnson was de pandemie een handig middel om de impact van de brexit te verdoezelen. Door uit te pakken met een snelle vaccinatiecampagne kon Johnson politieke winst laten optekenen. Maar dat is tijdelijk.

‘Na honderd dagen brexit kan je niet alles analyseren, een belangrijk deel blijft speculatie’, zegt Steven Van Hecke, de hoofddocent Europese politiek van de KU Leuven die de brexit van dichtbij opvolgde. ‘Op korte termijn zou het Verenigd Koninkrijk weleens als winnaar uit het brexitverhaal kunnen komen. Door de Britse vaccinatiestrategie kan de economie sneller open, net als die van de VS. In Europa zit daar serieuze vertraging op. Dat heeft niets met de brexit te maken, natuurlijk, maar het geeft het Verenigd Koninkrijk wel een voorsprong.’

Het akkoord tussen het VK en de Europese Unie begon onder een slecht gesternte. Het dagelijkse geweld in Noord-Ierland geeft aan dat er geen werkbare oplossing is. ‘Voor mij is de situatie in Noord-Ierland de kanarie in de steenkoolmijn’, zegt Van Hecke. ‘Bij de onderhandelingen is daarover geen duidelijke afspraak gemaakt. Noord-Ierland zit in een dubieuze situatie: het maakt tijdelijk nog deel uit van de Europese douane-unie, maar zit in het Verenigd Koninkrijk. Dat is onhoudbaar, al vemoed ik soms dat de Britten geen oplossing willen. Op dit moment betaalt Ierland de prijs van de brexit. De Ierse vrede staat op het spel. De kwestie is lang onder de waterlijn gebleven, maar geeft aan dat in het akkoord nog veel losse eindjes zitten.’

De rekening maken voor Europa is niet gemakkelijk. Kan de Unie beter vooruit nu ze ‘verlost’ is van de Britse dwarsligger? ‘Ik denk dat de kosten en de baten voor Europa elkaar wat in evenwicht houden’, zegt Van Hecke. ‘De besluitvorming zal misschien in sommige gevallen sneller gaan, maar het is duidelijk geworden dat andere landen ook niet meegaan met de klassieke Europese ideeën. Nederland, Polen of de noordelijke landen vervangen elk op hun gebied de Britten.’

Wel kan Van Hecke de nadelen naar voren schuiven. ‘In de eerste plaats is er de reputatieschade omdat een belangrijk lid de club verlaat. Dat speelt bijvoorbeeld sterk in Azië, waar de EU met een mix van bewondering en dedain wordt bekeken. In die regio hebben de Britten nog wat prestige – misschien minder invloed dan ze denken, maar toch. Vervolgens zijn we verzwakt als het over defensie, inlichtingen en geopolitieke invloed gaat. Europa wilde op die vlakken wel samenwerken, maar Boris Johnson wees dat af. Ten derde is Europa verzwakt voor alles wat het klimaat aangaat. De Franse president Emmanuel Macron verzorgde zijn pr goed op dat vlak, maar ook de Britten wilden over het klimaat afspraken maken. Nu de volgende top in Glasgow georganiseerd wordt, is de kans groot dat de kaart van het klimaat door hen duidelijk getrokken wordt.’

Verenigde Staten

‘De grootste onbekende factor zijn de Verenigde Staten’, zegt Van Hecke. ‘Het is duidelijk dat een Trump-scenario beter was voor Johnson, maar niemand weet goed wat president Joe Biden met de EU wil. Dat is nog altijd niet uitgeklaard. Blijft het bij het oude Angelsaksische model of komt er verandering? Als het over Noord-Ierland gaat, is het duidelijk dat Washington druk uitoefent op Londen. En die druk werkt, de druk vanuit Europa niet. In internationale kringen wordt gespeculeerd naar welke Europese stad Biden het eerst zal gaan. Wordt het Rome, zoals zijn katholieke voorganger John F. Kennedy deed? Wordt het Dublin? Londen? Of toch Brussel, of Berlijn? Het kan futiel lijken, maar het geeft wel aan waar de Amerikaanse aandacht zal liggen. In dat eerste bezoek zit een hoge symbolische waarde.’

Het verschil in vaccinatiestrategie leidt eveneens tot spanningen. ‘Over de Europese vaccinatiestrategie valt heel wat te zeggen. De gemeenschappelijke aanloop was zeker goed’, zegt Van Hecke. ‘Ik vraag me trouwens af of de Britten meegedaan zouden hebben. Maar daarna liep het fout, omdat de Europese Commissie een ongelooflijke bureaucratie met allerlei regeltjes is. Dat speelt de EU parten in de vaccinatiestrategie. Maar het is niet alleen dat. Crisisbeheer vraagt korte commandolijnen. Ik geloof dat Jean-Claude Juncker en Martin Selmayr (de vorige Commissievoorzitter en zijn kabinetschef, red.) het beter zouden doen dan Ursula von der Leyen. Juncker en Selmayr lagen minder wakker van de publieke opinie en durfden de regels opzij te zetten.’

‘Als de pandemiemist is opgetrokken, kunnen de werkelijke krachtverhoudingen op politiek en economisch vlak aan de oppervlakte komen. Het lijkt wel zeker dat de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk eerder uit het pandemiemoeras zullen kruipen dan de EU. Dat zegt niets over de langetermijngevolgen in het VK of Europa, maar het weegt de komende twee jaar wel door.’