Ton Jongstra: ‘Belang van dialoog: hoe garanderen we een veilig schoolklimaat in een wereld vol polarisering?’
“Meneer, waarom wordt u geen moslim?” Met deze vraag werd ik een aantal jaar geleden meerdere malen geconfronteerd als leraar godsdienst aan het Imelda-Instituut, een katholieke secundaire school in Sint-Jans-Molenbeek, met 80 % moslim leerlingen veelal van Marokkaanse afkomst. Op zich had ik niet zoveel moeite met deze vraag en kon ik goed uitleggen waarom ik de voorkeur heb in mijn eigen traditie te blijven.
Het werd lastiger toen de leerlingen met overtuiging vertelden dat in de toekomst heel de wereld moslim zou worden. Nog lastiger werd het toen de agressie van Israël tegen Palestina werd vertaald door hen in de agressie van het westen tegen ‘hen’, waardoor ze de wereldbevolking verdeelden in twee kampen: ‘wij’ en ‘zij’. Ook al had ik een goede relatie met de leerlingen, zij vonden dat ik in het ‘verkeerde kamp’ zat.
Toen ik vroeg wat ik er aan kon doen, zeiden ze dat ik best moslim kon worden. Het choqueerde me dat deze uitspraken uit de mond kwamen van dezelfde toffe adolescenten met wie we samen we plezier hadden, interessante gesprekken voerden en meningsverschillen hadden over niet gemaakte taken en strafstudies. De sfeer werd gespannen en ook al probeerde ik in de lessen hierop dieper in te gaan, het kwam niet bij hen binnen.
“Zij zijn zo niet, wat ze zeggen komt niet uit zichzelf”, was mijn spontane reactie bij het horen van hun toch wel extreme uitspraken.
Als kansarme jongeren, vaak van thuis uit weinig opgevolgd, met al een rugzakje gevuld met kwetsuren, zijn zij kwetsbaar en beïnvloedbaar. Dat maakt hen een gemakkelijk doelwit voor radicaliserende tendensen. Met de collega’s op school hebben we ons de vraag gesteld hoe we hen daartegen konden beschermen. Er werd gekozen voor een inleefreis naar Israël en Palestina, om daar ter plaatse een rabbijn, een imam, een christelijke vormingswerker en anderen te ontmoeten die zouden spreken in termen van ‘samen’ in plaats van ‘wij-zij’. In de nasleep van de aanslagen in Zaventem en Brussel in 2016, werd de reis voorbereid onder de projectnaam ‘Ambassadeurs van de dialoog’.
Begin 2017 werd eerste inleefreis ondernomen met zestien leerlingen: acht moslims en acht christenen of andersdenkenden. Die reis heeft een enorme indruk gemaakt op de leerlingen. In Israël had een van onze moslimleerlingen op straat een gesprek met een joodse jongen. Hij vertelde over de (sociale) media in België met beelden van Israël dat Palestina aanvalt. Hij vroeg de joodse jongen om zijn mening. Die antwoordde dat Israeli’s in vrede willen leven en dat hij denkt dat de Palestijnen ook geen oorlog willen. Hij benadrukte dat hij zelf vrede wil en dat hij het fantastisch vindt dat hij een gesprek kon hebben met een moslim, over vrede. Hij voegde eraan toe dat oorlog en terroristische aanslagen gebeuren wanneer er geen dialoog is.
Ook de moslim leerling gaf toe dat hij, nu hij in Israël was, de beide kanten leert kennen: de Palestijnse kant en de Israëlische kant, en dat de waarheid altijd in het midden ligt. Ze concludeerden samen dat met elkaar in gesprek gaan de enige weg vooruit is en dat ze niet meer zomaar iets zouden aannemen wat hen werd opgedrongen door iemand anders of door sociale media.
De positieve impact op de deelnemers was enorm krachtig, wat na hun terugkomst een grote weerslag had op heel de school. De onzichtbare scheiding tussen moslim- en niet-moslimleerlingen leek verdwenen. Daarom hebben we besloten om de inleefreis tweejaarlijks te herhalen. Een reis in 2019 stond op het programma, de coronaepidemie gooide echter roet in het eten. Uiteindelijk vond de tweede inleefreis plaats in 2022, met dezelfde krachtige ervaring.
2024 zou het jaar van de derde reis worden, wat onmogelijk werd vanwege het conflict tussen Israël en Hamas. Uiteindelijk werd een alternatief gevonden. Van 21-30 april 2025 vond de derde inleefreis plaats in Marokko, ook nu weer met dezelfde positieve impact.
Hoe kunnen we jongeren weerbaar maken tegen manipulatieve en radicaliserende invloeden? Hoe kunnen we een veilig school- en leefklimaat garanderen in een wereld waarin volop gepolariseerd wordt, onder andere op en via sociale media? Onze strategie is een tegen-discours aan te bieden. Tegenover een radicaliserend discours plaatsen we een discours van dialoog, in de vorm van het project ‘Ambassadeurs van de dialoog’.
Het is een vormingstraject van een jaar met regelmatige samenkomsten, afgesloten met een inleefreis. Het is duidelijk dat de jongeren hiervoor heel ontvankelijk zijn. Telkens zien we hen groeien in openheid en tolerantie, naarmate het project vordert.
Vooral zien we hen groeien in zelfvertrouwen en de wil om iets van hun leven te maken. Daardoor staan ze steviger op hun eigen benen en laten ze zich niet zo snel meenemen door de eerste die hen wil manipuleren of instrumentaliseren. Dat komt niet alleen aan henzelf ten goede maar ook aan de samenleving als geheel.
Een van onze deelnemers zei op de reis: “De waarheid is niet wit of zwart, maar grijs. Wanneer ik terug in Brussel ben, zal ik dit uitleggen aan andere mensen.” We hopen dat onze leerlingen deze ervaringen meenemen in hun verdere leven, en het belang van dialoog verspreiden overal waar ze nog zullen terechtkomen.
Bron: Knack