David Dessin: ‘De vergeten christenen. Syrië was het laatste, veilige bastion’
Waarom staan we toch zo onverschillig tegenover christenen in verdrukking in het Midden-Oosten?
Met de dood van pater Frans van der Lugt in Homs komt er langzaamaan een eind aan een lange era van christelijke aanwezigheid in Syrië. Los van het gebrek aan Europese belangstelling voor de strijd in Syrië is er ook nog een andere, diepere en oudere vorm van onverschilligheid aanwezig, waarbij Europa erg selectief lijkt om te gaan met vervolgde minderheden. In het Midden Oosten zien we al langer hoe de multireligieuze bevolking in een angstaanjagend korte tijdsspanne wordt gezuiverd van vreemde – niet toevallig vaak Europese – elementen, terwijl Europeanen niets doen en de andere kant opkijken.
In de jaren dertig vonden bijna honderdduizend Europese joden die op de vlucht waren voor de nazi’s onderdak of een nieuw thuis in Engeland. Het toenmalige Central British Fund for German Jewry organiseerde het beroemde kindertransport, een massale reddingsoperatie, waarbij meer dan tienduizend joodse kinderen uit Duitsland, Oostenrijk, Polen en Tsjecho-Slowakije naar Engeland werden gebracht, waar ze werden opgevangen bij families thuis. Vaak vormden zij na de Holocaust de enige overlevenden van hun familie. Waar blijft ons fonds voor het Syrische christendom? Zijn we meer onverschillig geworden in vergelijking met toen? Bevindt Syrië zich te ver van ons bed? De enorme aandacht die bijvoorbeeld de Palestijnen vandaag in Europese media krijgen in hun strijd tegen de staat Israël (een buurland van Syrië), lijkt dat toch tegen te spreken?
‘Ze moeten daar maar niet gaan wonen’ is een reactie die je soms hoort. ‘Eén toerist in Bethlehem heb ik zich eens horen afvragen waarom ze zich in godsnaam tot het christendom bekeerd hebben? Alsof christenen niet al duizenden jaren in Syrië, Egypte en Palestina wonen. Alsof het christendom in het Midden Oosten niet tot ver in de middeleeuwen zowel numeriek als cultureel een heel eind boven Europa uitstak en lange tijd het zwaartepunt van het christendom vormde. Alsof christenen vandaag eigenlijk niet eens het recht hebben om in die gebieden te wonen, en ze het misschien zelf wel verdiend hebben om vervolgd te worden en uiteindelijk te verdwijnen.
Is dat vergezocht? Er zit een diepe, discriminerende houding ten aanzien van het christendom in het hart van het moderne Europese denken, dat daar gekomen is via een lange, politieke strijd tegen de kerk. De verlichtingsfilosofen bijvoorbeeld gebruikten de islam als voorbeeld van verdraagzaamheid om de katholieke kerk te bekritiseren. Respectabele filosofen als David Hume en Denis Diderot en de historicus Edward Gibbon aarzelden daarbij niet om de geschiedenis te verdraaien en bijvoorbeeld de kruisvaarten af te beelden als eenzijdige daden van imperialistische agressie, of zelf als pure religieuze waanzin veroorzaakt door op macht beluste pausen. Het is een beeld van het christendom dat tot op vandaag wordt herhaald in onze publieke ruimte en onze cultuur, waardoor vervolgde christenen simpelweg niet meer op onze radar opduiken. Dat het Midden Oosten ooit het centrum vormde van het christendom en dat die gemeenschappen tot op vandaag als gediscrimineerde minderheden in dat Midden Oosten zijn blijven voortbestaan en nood hebben aan onze hulp, komt bij diezelfde Europeanen al evenmin op. Onze verontwaardiging kan bij tijden bijzonder selectief zijn…
Toch is het wel degelijk zo dat grote christelijke gemeenschappen van de eerste eeuwen tot in de moderniteit overleefden in landen als Egypte, Syrië, Libanon, Irak en Turkije. Tot 1900 maakten christenen dertig procent uit van de bevolking in het Ottomaanse rijk. De christenen in het Midden Oosten floreerden onder moeilijke omstandigheden, tot ze werden weggevaagd door een serie van oorlogen en verbanningen volgend op de eerste wereldoorlog. Vandaag beleven we de herfsttij van dat christendom in het Midden-Oosten. De christelijke gemeenschap in Irak telde tot in 1980 nog steeds bijna vijf procent van de bevolking, sinds die tijd is ze gedecimeerd door de gecombineerde effecten van oorlog en vervolging. Het laatste veilige, christelijke bastion in de regio was Syrië, waar Christenen voor de oorlog tot tien procent van de bevolking uitmaakten. Het eeuwenoude multireligieuze karakter dat het Midden Oosten tot voor de 20e eeuw had is in de recente geschiedenis verdwenen, terwijl Europa de andere kant op keek.