Maarten Hertoghs: ‘Naar een recht op vrije beschimping?’
Stel je voor dat je op Instagram de avances van een jonge moslim afwijst en daaropvolgend te horen krijgt dat je islamofoob en racistisch bent. Het overkwam Mila, een 16-jarige Française. Haar reactie was niet van de poes: iets met een vinger in het achterste van de god van de islam. Waarna ze bedolven werd onder haatboodschappen en doodsbedreigingen.
Een vinger in het achterste
Dat was voor Ann De Craemer, columniste bij De Morgen, het signaal om op 4 februari haar vinger in de kont van alle goden ter wereld te steken. Ik heb geprobeerd me er een voorstelling van te maken, maar botste op de grenzen van mijn fantasie. De Craemer voegde er overigens nog aan toe dat zo’n opmerking haar niet onrespectvol maakt.
In mijn ogen was dat een geslaagde poging om het concept respect helemaal uit te hollen. Ook Maarten Boudry had trouwens nog een vinger vrij om in het gaatje te steken. Dat een 16-jarige zo’n boude uitspraak doet, kan ik begrijpen, maar van Boudry, De Craemer en anderen mag je toch verwachten dat zij beter kunnen.
Vrijheid van meningsuiting
Het gaat in deze kwestie over vrijheid van meningsuiting. Eveneens op 4 februari legde Jurgen Slembrouck op vrtnws.be enkele terechte vragen neer: ‘Hoe ruim is de vrijheid van meningsuiting? Reikt die vrijheid zo ver dat ze ook kritisch mag zijn voor religieuze overtuigingen? Zijn er stilistische criteria waaraan die kritiek moet beantwoorden om rechtmatig te zijn? Anders gesteld, is slechte smaak een misdrijf?’
Ja, natuurlijk mag er kritiek zijn op religieuze overtuigingen. Wie mij kent, weet dat ik (a) gelovig ben en (b) kritisch sta ten aanzien van heel wat religieuze zaken. Daarnaast mag er, in een verlichte samenleving, ook kritiek zijn op niet-religieuze overtuigingen. Tenminste, dat hoop ik toch…
Nee, juridisch gezien zijn er geen stilistische criteria waaraan die kritiek moet beantwoorden. Mila, die zich overigens al verontschuldigde voor haar grof taalgebruik, zal er niet voor gestraft worden en Ann De Craemer evenmin. Hoewel ik De Craemers opmerking wel degelijk onrespectvol vond, zou hetgeen ze zei ook niet strafbaar moeten worden. Aan het uitdragen van haatboodschappen of het uiten van doodsbedreigingen daarentegen moet paal en perk gesteld blijven. Daarnaast dient iemand die ten prooi valt aan zulks beschermd te worden.
If they go low…
Evelyn Beatrice Hall schreef in The Friends of Voltaire (1906) een zin die, onterecht, aan Voltaire toegeschreven wordt: ‘Ik ben het niet eens met wat je zegt, maar ik zal het recht om het te zeggen tot de dood toe verdedigen’. Het mag duidelijk zijn dat er mijns inziens niet getornd hoeft te worden aan het recht op vrije meningsuiting en dat we dat mogen verdedigen. Dat neemt echter niet weg dat we onszelf de vraag kunnen, of moeten, stellen hoe we dat recht gebruiken.
In 2016 sprak Michelle Obama legendarische woorden: ‘If they go low, we go high.’ Die uitspraak werd naar mijn aanvoelen de voorbije dagen naar de prullenbak verwezen.
#JeSuisMila lijkt synoniem te staan voor de houding dat zeer onterechte beschuldigingen van islamofobie of racisme beantwoord dienen te worden met grove bewoordingen. ‘If they go low, we go low as well’, lijkt het devies te zijn. Federaal parlementslid voor Groen Wouter De Vriendt tweette: ‘Het beschimpen van een religie is een normaal recht in de seculiere, verlichte democratie’. In een seculiere, verlichte democratie zou, eerlijkheidshalve, dan niet enkel het beschimpen van religie, maar van overtuigingen in het algemeen een normaal recht moeten zijn.
Een lage houding bekampen door ook laag te handelen?
De tweet leverde De Vriendt een fikse dosis retweets en likes op, maar wat levert de uitspraak onze samenleving op? Ik kan niet geloven dat we er, als samenleving, écht mee gebaat zijn om ons recht op die manier te gebruiken. Je kan onmogelijk een lage houding bekampen door ook laag te handelen. Dat zagen we toen Nancy Pelosi vorige week Trumps speech verscheurde. Ze kwam er maar bekaaid vanaf.
Hoewel ik begrip kan opbrengen voor Mila, hoop ik toch dat het geen nieuw normaal wordt dat iedereen zijn of haar recht op vrije meningsuiting gebruikt om te beschimpen wie er een andere mening op na houdt.