Paul Quirynen: ‘Franciscus wordt een paus voor de moderniteit’
Bij de nieuwe paus valt vooreerst de naam op die voormalig kardinaal Jorge Bergoglio gekozen heeft: Franciscus. Deze naam zegt veel over wie Bergoglio is. Het is in de eerste plaats een intentieverklaring. Franciscus verwijst uiteraard naar Franciscus van Assisi, de minderbroeder, de man van de nederige armoede en van de eenvoud. Woorden die in het leven en werk van de aartsbisschop-kardinaal van Buenos Aires eerder letterlijk te nemen zijn. Zowel in zijn levensstijl als in zijn systematische en scherpe kritieken op de corruptie en op de excessen van het neoliberalisme. De stichter van de franciscanen wordt ook beschouwd als de man van de ecologie avant la lettre. En last but not least was de man van Assisi tevens een voorloper in de interreligieuze dialoog. In het begin van de 13de eeuw reisde hij naar Egypte om daar met sultan Al-Kamel in gesprek te gaan. Ongetwijfeld wordt zowel de ecologie als de dialoog met de andere godsdiensten, en in het bijzonder met de islam, een bijzonder aandachtspunt voor de nieuwe paus.
Maar Franciscus verwijst ook naar Franciscus Xaverius, een van de eerste jezuïeten, heilig verklaard samen met oprichter Ignatius van Loyola. Xaverius is de wereldwijde patroon van de missies. Hij is de meest populaire jezuïetenheilige ooit. Niet alleen in Europa en Zuid-Amerika. Ook reeds tijdens zijn leven in het Verre Oosten, waar hij tot op vandaag vereerd wordt door christenen, maar ook door hindoes en door moslims. Xaverius was een hartelijke en onvermoeibare verkondiger van het evangelie in India en Japan. In het bijzonder in de ontmoeting met de Japanse cultuur heeft hij geleerd zichzelf ter discussie te stellen door de ander. Hij is de inheemse talen gaan leren en is een voorloper geworden van de inculturatie van het evangelie. Ik vermoed dat dit dubbele aspect van eerste verkondiging en dialoog met de andere culturen ook in het pontificaat van Franciscus belangrijk worden.
Een andere reden waarom de kerk met Franciscus voluit de moderniteit ingaat, heeft, paradoxaal genoeg, te maken met zijn relatief hoge leeftijd (76 jaar). Door zijn onverwachte terugtreden heeft Benedictus XVI de weg vrijgemaakt voor een in de tijd beperkt pontificaat. Je kan zeggen dat hij daardoor geopteerd heeft voor een ‘professionalisering’ van het pausdom. Geen eindeloos lang mandaat, wel een in de tijd beperkt mandaat. Net zoals in de politiek en het bedrijfsleven. Het ligt in de lijn van de verwachting dat Franciscus hetzelfde zal doen: zijn talenten van manager en sociaal bewogen verkondiger enkele jaren ter beschikking stellen, om vervolgens op zijn beurt de fakkel door te geven aan zijn opvolger.
Nieuwe wereld
Dat het de Argentijnse primaat is die verkozen werd, zegt ook veel. Argentinië staat in meer dan één opzicht symbool voor de nieuwe wereld. Het vervult een brugfunctie tussen het zuidelijk en het noordelijk halfrond. Het is helemaal Zuid-Amerika, maar met uitgesproken Europese wortels. Secularisering en antiklerikalisme gaan er hand in hand met volksdevotie en religieuze hartstocht. Extreme armoede én rijkdom bestaan er naast mekaar. De kerk staat er traditioneel sterk, maar ondervindt in groeiende mate de concurrentie van evangelische kerken. Kortom, als aartsbisschop van Buenos Aires was Bergoglio echt wel vertrouwd met de uitdagingen van de hedendaagse gemondialiseerde cultuur. Komt daarbij de typisch Zuid-Amerikaanse touch. Aan de ene kant een grote loyauteit ten overstaan van de kerk en haar leer. Aan de andere kant een even grote creativiteit en soepelheid in het omgaan met die soms al te strikte regels. De spirituele traditie waarin de jezuïet Bergoglio staat, wijst eveneens resoluut in de richting van de moderniteit. De jezuïetenspiritualiteit nodigt uit om God te vinden en te dienen in alle dingen. Igna- tius van Loyola nodigt zijn geestelijke zonen uit de veilige kerk- en kloostermuren achter te laten, om resoluut naar de wereld en de moderne cultuur toe te stappen om middenin het bruisende hart van de samenleving Gods aanwezigheid bloot te leggen. De jezuïetentraditie vraagt steeds naar de grenzen te gaan en daarbij geen enkele uitdaging uit de weg te gaan. Laat dat nu net een mooi motto voor de nieuwe paus zijn.