Hans Geybels: ‘Van waardevervaging naar waardeverschuiving’

Dat is pas sterk. Begin deze week verschenen de resultaten van het Europees waardenonderzoek en het enige dat blijft hangen is dat Vlamingen luier zijn dan Walen. Daarmee samenhangende conclusies: Walen hebben een sterker arbeidsethos, want ze verkiezen over het algemeen een carrière boven het gezin.

Andere resultaten: trouw blijft een topper in relaties, maar die moet niet langer uitmonden in een huwelijk. Kinderen dalen een trapje op de ladder van belangrijkheid. Een geslaagde relatie vindt de doorsnee Belg belangrijker. De tolerantie tegenover andere samenlevingsvormen is toegenomen, zoals die voor homokoppels. Ook adoptie van kinderen door homoseksuele koppels wordt stilaan in steeds bredere kringen aanvaard. Zelfdoding blijft een taboe, terwijl euthanasie als een verworvenheid wordt beschouwd.

Hoogmis van het pessimisme

Een barometer als het Europees waardenonderzoek levert doorgaans een hoogmis van het pessimisme op. Op de bus en op de tram worden de resultaten steevast geëvalueerd als waardevervaging. Overigens: men heeft het dan veel liever over normvervaging. Normen staan – helaas – in een doorsnee leven centraler dan waarden. Waar normen veel dichter bij wetten staan en vast liggen, inspireren waarden daarentegen.

Enfin, terug naar de goeie oude tijd … Maar was die wel zo goed? Indien waarden voortdurend vervagen, mag het al een wonder heten dat de mensheid anno 2011 nog zoiets als waarden heeft. Uit mijn retorica herinner ik me Cato nog. Omstreeks 200 voor Christus voer die al uit tegen “de jeugd van tegenwoordig”. Hij had het niet zo op die jeugd. In zijn eigen jonge tijd moesten kinderen nog tegen de stroom van de Tiber in zwemmen, schrijft hij met enige nostalgie. Het loopt kennelijk zo’n vaart nog niet met die waarde- of normvervaging.

Verschuiving

Ik denk dat we eerder moeten spreken van een waardeverschuiving. Vanuit dat concept komen de resultaten van het Europees waardenonderzoek in een heel ander daglicht te staan. Want in welke richting verschuiven die waarden? En is die richting zo zaligmakend?

Aanvankelijk kwamen waarden voort uit religies en levensbeschouwingen. We zouden een robbertje kunnen vechten over de oorsprong, maar laten we de geschiedenis geen geweld aandoen en ze alle drie vernoemen: de Grieks-Romeinse cultuur, de joods-christelijke beschaving en de Verlichting. Ze staan alle drie in het geheugen gegrift sinds de querelles over de preambule van de Europese grondwet. Alle drie hebben ze hun verdiensten omtrent bepaalde aspecten van onze westerse waarden: de mens die centraal staat, het universalisme, de non-discriminatie, de solidariteit enzovoort.

Individualisme

Het eigenaardige nu is dat die religies en levensbeschouwingen hoe langer hoe minder de inhoud van onze waarden bepalen. De waardeverschuiving – waarover eerder sprake – lijkt nog maar in één richting te gaan, die van het ontspoorde individualisme. Inderdaad, het ontspoorde individualisme, want een van de verdiensten van de Verlichting is net de waardering van het individu, dat niet noodzakelijk opgeslorpt moet worden in de gemeenschap. Het ontspoorde individualisme vergoddelijkt daarentegen het individu en zijn of haar persoonlijke behoeftes. Net dat model werd mee geïnspireerd door economische wetten, en geen levensbeschouwelijke of religieuze. De economie is inderdaad de enige zuil die overeind is gebleven na de ontzuiling van de jaren 70 en 80.

Dát is zo verontrustend aan de resultaten van het waardenonderzoek. Ik vrees dat de waardeverschuiving zich tegen de mens keert. Want, om het individu beter te kunnen bedienen (en eraan te verdienen), dienen de economie en de institutionalisering vooral zichzelf. Hoe vaak horen we niet dat de kwaliteit van bijvoorbeeld onderwijs en ziekenzorg achteruitgaan omdat niet langer de leerling of de patiënt centraal staan, maar wel de instelling?

Waarden moeten inspireren en evoceren. Dat doen ze zolang ze groeien uit religies en levensbeschouwingen. Ze mogen nooit ondergeschikt worden gemaakt aan een economisch model ten dienste van het individu. Indien ze willen blijven enthousiasmeren, moeten ze opnieuw het algemeen belang of welzijn dienen. Dat algemeen belang bedient overigens niet enkel het individu of de huidige generatie, maar houdt ook rekening met alle komende generaties.

Bron: De Redactie